Hoe herwin je je seksleven na kanker? ‘De penis is een antenne van de gezondheid’

Dit artikel is geschreven door Frenk der Nederlanden en verscheen op 17 juni 2025 in Het Parool.
‍

Dat Melianthe Nicolai arts zou worden, was voor niemand een verrassing; in haar familie wemelt het van de medici, vader en moeder incluis. Maar dat ze zich specialiseerde in urologie en nu oncoseksuoloog op haar naamkaartje mag zetten, heeft alles met haar persoonlijke geschiedenis te maken.

Nicolai (Den Haag, 1984) kreeg op haar 21ste kanker – een tumor in het heiligbeen, het onderste deel van de wervelkolom, bij het stuitje – en dreigde in een rolstoel terecht te komen. “Met een luier om, dus ik was doodsbang dat ik nooit meer een normaal seksleven zou kunnen hebben. Maar al die maanden in het ziekenhuis was er geen arts, fysiotherapeut of verpleegkundige die ernaar vroeg. Ook mijn ouders en vrienden begonnen er niet over. Het bleek echt een taboe te zijn.”

‍

Dat moest anders, besloot ze, en zo vond Nicolai haar roeping. Nadat ze was hersteld maakte ze haar studie medicijnen in Leiden af en werd uroloog. Ze werkt nu drie dagen per week in de mede door haarzelf opgerichte kliniek Link2Care in Bilthoven en een dag in het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis (AVL). Daarnaast doet ze al meer dan tien jaar wetenschappelijk onderzoek naar seksuele problemen bij mensen met een chronische ziekte, in het AVL toegespitst op mannen met prostaatkanker.

Seksleven opnieuw uitvinden

En nu is er dus een boek: Van patiënt naar potent, waarin ze in heldere taal uitlegt wat kanker – prostaatkanker, maar ook blaas-, darm, anus-, penis- en teelbalkanker – voor gevolgen heeft voor het seksleven, zowel in medisch als in psychisch en mentaal opzicht. Maar het grootste deel van het boek is gewijd aan de periode ná de ziekte: hoe herstel je de intimiteit binnen de relatie, hoe ga je om met de fysieke beperkingen, de onzekerheid en schaamte, en wat kun je doen om weer te kunnen genieten van seks?

Nicolai: “Elk jaar krijgen ongeveer 15.000 mannen in Nederland prostaatkanker, en maar liefst 85 procent blijft na de behandeling achter met een erectiestoornis. Maar het systeem is er niet op ingericht om daar iets aan te doen; we willen op de eerste plaats medische problemen oplossen. Voor de nazorg is geen geld, en artsen zijn bang dat de doos van Pandora opengaat als ze over seksuele of mentale klachten beginnen.”

Zelf was Nicolai de wanhoop nabij toen ze op haar 21ste vier maanden in het ziekenhuis moest liggen. De tumor bleek gelukkig goedaardig te zijn, maar zat precies rond de zenuwwortels, die verantwoordelijk zijn voor het gevoel in de geslachtsorganen, de continentie en het gebruik van voeten en onderbenen.

“Ik was een jonge vrouw die midden in het leven stond en aantrekkelijk gevonden wilde worden. In een rolstoel kon ik niet alleen een carrière als chirurg wel op mijn buik schrijven, ook al mijn dromen over liefde en geluk dreigden te worden verpest. Toen ik na een paar maanden weer kon lopen en aan het revalideren was, nam ik mezelf heilig voor om dat deel van het ziekteproces mee te nemen in mijn praktijk. Een gezond seksleven is zó belangrijk voor je algehele welzijn.”

Haar eigen relatie overleefde die periode niet. “Eerst waren we nog frivole jonge mensen die van het leven genoten, nu stond alles in het teken van de ziekte. Ik weet zeker dat het ons met de juiste tools was gelukt ons seksleven opnieuw uit te vinden. Maar niemand reikte ons die aan.”

Elke dag 6 seconden zoenen

Nicolai promoveerde tien jaar geleden op erectiestoornissen bij hart- en vaatziekten. “De vaatjes van de penis zijn de kleinste van je lichaam. En die slibben als eerste dicht. Dus een erectiestoornis is vaak de voorbode van een hartinfarct of verstopte vaten. Dat weet bijna niemand en dat is zonde.”

In het Antoni van Leeuwenhoek begon Nicolai met een team op woensdag het spreekuur ‘seks na kanker’. “Goede nazorg is ontzettend belangrijk. Voorheen was er niet veel aandacht voor deze problematiek. Maar ik vind: als je dingen kapotmaakt, moet je ze ook beter maken. Nu is er een wachtlijst. Het probleem is dat seksuologische zorg niet standaard in de basisverzekering zit. De behandeling in het ziekenhuis wordt wel vergoed, maar daarbuiten niet. Ik hoop met mijn boek duidelijk te maken dat dat moet veranderen.”

Uit onderzoek blijkt dat slechts een op de tien mannen met erectieproblemen naar de huisarts gaat. Nicolai: “Ze schamen zich en geven het dan maar op. Maar het afwezig zijn van erecties heeft vaak bewust of onbewust effect op het ego en het zelfbeeld. Het is niet gek dat veel mannen somber of zelfs depressief worden. De penis is een antenne van de gezondheid, en daarom is het belangrijk dat ie het blijft doen. En als dat niet meer mogelijk is, zijn er allerlei trucs om toch te kunnen genieten. Maar dan moet je wel een open mind hebben. Alles begint met acceptatie.”

Hoe langer een mens seksueel actief blijft, hoe fitter hij oud wordt, zegt Nicolai. “Seks en intimiteit geven levensenergie. En dat begint al met zoenen; dat zou iedereen elke dag minimaal zes seconden moeten doen. Je moet in beweging blijven. Als je geen seks hebt, verlies je de doorbloeding en elasticiteit van je geslachtsorganen. Use it or lose it.”

Cannabis voor betere orgasmes

In de kliniek krijgt Nicolai vooral bezoek van mannen, maar geregeld komen ook hun vrouwen mee. Daarom besteedt ze in haar boek veel aandacht aan manieren om de intimiteit na de kanker te herstellen. “Hoe doe je dat als je partner een stoma heeft of incontinent is? 38.000 mensen in Nederland hebben een stoma. En die hebben vaak ook allemaal een partner. Maar inderdaad, het pruttelt, het doet, het ruikt, en dat is allemaal niet zo sexy natuurlijk, daar moet je mee leren omgaan.”

Ze kijkt, zegt ze, met een holistische blik naar haar patiënten, en daarom geeft ze in haar boek ook tips over een gezonde levensstijl. “Je kunt niet iemands seksuele gezondheid bevorderen als hij nooit beweegt of elke dag bier drinkt. Overgewicht en een slechte levensstijl zijn funest voor de hormonen, met name testosteron. Er zijn genoeg artsen die zeggen: hier is een beetje viagra. Maar dat hou je maar een paar jaar vol en uiteindelijk beland je dan toch weer in de spreekkamer. Je moet ook je leefstijl aanpassen.”

En dan kun je tot op hoge leeftijd van elkaar blijven genieten, zegt Nicolai. “Ik heb soms stellen van in de tachtig in m’n spreekkamer, die onder het genot van wat cannabis nog een heel actief seksleven hebben en dat willen optimaliseren. Ook weer zo’n taboe trouwens. Een lage dosis cannabis versterkt erecties en zorgt voor betere orgasmes.”

Op zoek naar sponsors

Zo staat haar boek vol met tips en adviezen voor meer intimiteit en een beter seksleven. “Geef elkaar elke dag een complimentje. Maak seks onderdeel van je weekroutine, dan zul je zien hoeveel je ervan opknapt. Zorg goed voor jezelf en blijf met elkaar in contact. Als je geen partner hebt, waardeer dan tenminste jezelf en leer je eigen lichaam kennen. Zoek hulp als je seksuele klachten hebt, want je weet een ding zeker: het gaat niet vanzelf over. Laat het in elk geval niet versloffen, want als je een paar jaar wacht, is de boel verlittekend en wordt het steeds moeilijker de schade te repareren.”

De opbrengst van haar boek gaat naar haar eigen onderzoekslijn in het AVL. Nicolai: “Geld bij elkaar krijgen voor een wetenschappelijke studie naar kwaliteit van leven is erg moeilijk. Een patiënt doneerde drie ton voor verder onderzoek, maar dat is op, dus ik moet nu op zoek naar sponsors.”

In september houdt Nicolai een fundraising, en ook werkt ze stiekem alweer aan een nieuw boek. “Ik wil het spirituele deel van seks verder uitdiepen en dan niet alleen voor mensen met kanker, maar voor iedereen. Als meer mensen gelukkig zijn in de liefde, wordt de wereld een betere plek. Make love, not war.

‍